Secesja w Warszawie - Dom Bankowy Wilhelma Landaua

W 1857 roku, w kamienicy przy Orlej 6 w Warszawie, Wilhelm Landau otworzył swój kantor wekslowy. Kilkanaście lat później rozszerzył działalność o oddział na Piotrkowskiej 39 w Łodzi. Kolejne lata przynoszą Landauowi pomyślną koniunkturę, kupuje więc na Orlej w Warszawie sąsiednią parcelę. Już na początku XX wieku, firma “Wilhelm Landau” przejmuje działkę z piętrową oficyną na Senatorskiej tuż przy pałacu Mniszchów. Pałac wraz z przyległościami od wielu lat należał do Resursy Kupieckiej, jednak w miejscu starej oficyny miał wkrótce wyrosnąć jeden z najciekawszych i istniejących do dziś, obiektów na Senatorskiej.

Bank Landaua, przygotowując się do budowy swojej reprezentacyjnej siedziby, ogłosił w 1903 roku konkurs architektoniczny, w którym wzięło udział pięciu architektów (wszyscy wchodzili w skład konkursowego jury). Pierwsze miejsce zajął Stanisław Grochowicz, jednak jego projekt został poddany obróbce przez przedstawiciela łódzkiej secesji Gustawa Landau-Gutenegera, przy okazji autora gmachu Banku Landaua przy Piotrkowskiej w Łodzi. Ponoć Wilhelm Landau był zachwycony łódzkim oddziałem dlatego powierzył Landau-Gutenegerowi nadzór nad ostateczną wersją projektu.

Gmach przy Senatorskiej 38, wzniesiono w latach 1904-1906, pod czujnym okiem...Stanisława Grochowicza, roboty wykonała warszawska firma “Fr. Martens i A. Daab”. Niewielka i niekształtna działka, a ponadto sąsiedztwo pałacu Mniszchów nie dawały możliwości wzniesienia tak dużego gmachu jak w Łodzi. Powstał więc mniejszy, dwukondygnacyjny budynek z wysoko wyniesionym przyziemiem i poddaszem użytkowym. Czternastoosiowa fasada została zwieńczona attyką balustradową z pinaklami. Centralną część budynku zaznaczono wychodzącym przed lico budynku wejściem z pionowymi podziałami przebiegającymi przez otwór drzwiowy, balustradę, okno balkonowe i półkoliście zamknięte okno poddasza. Pseudoryzalit został zwińczony łukowatym przyczółkiem, nad którym umieszczono wysokoą kopułę z latarnią (dziś nie istnieje). Z prawej strony w fasadzie umieszczono dodatkowo otwór bramny.

Główne wejście prowadziło do westybulu z półkolistymi schodami, przy których z obu stron umieszczono szatnie dostępne również z niższego poziomu. Dalej wchodziło się do obszernej sali dla interesantów na rzucie półkola, otoczonej stanowiskami kasowymi oraz doświetlonej od góry szklanym dachem świetlikowym.W holu znajdowały się również trzybiegowe schody zapewniające dostęp do pomieszczeń na pierwszym piętrze budynku oraz na galeryjkę. Dolne partie ścian holu, balustrady schodów i galerii, a także kolumny zostały wyłożone okładziną stiukową w odcieniu sepii i różu.

Pod salą umieszczono skarbiec oraz pomieszczenia gospodarcze. Lewe skrzydło parteru mieściło podręczny skarbiec oraz Salę Buchalterii, natomiast w prawym skrzydle znajdowały się gabinety, w tym gabinet dyrektora oraz reprezentacyjna klatka schodowa wiodąca na pierwsze piętro, gdzie wstępnie projektowano jadalnię oraz archiwum. Pozostałe pomieszczenia przez długi czas nie miały przyporządkowanej funkcji.

W budynku Domu Bankowego Wilhelma Landaua zastosowano szereg nowinek technicznych dostępnych w początkach XX wieku. Wprowadzono między innymi instalację centralnego ogrzewania z własną kotłownią, klimatyzację, instalację wodno-kanalizacyjną, gazową i elektryczną.Nowoczesne rozwiązania zastosowano również przy montażu szklanego plafonu nad halą kasową. Został on podwieszony do górnego, również szklanego dachu, a między warstwami zostało zainstalowane ogrzewanie, ktore umozliwiało topnienie zalegającego na górze śniegu. Pomyślano również o odprowadzeniu nadmiaru skroplonej wody. Ponadto gzyms obiegający plafon przystosowano do celów konseracyjnych.

Nie tylko jednak przemyślano te strefy, które przeznaczone były dla klientów banku. Także strona “wewnętrzna”, czyli skarbce, pomieszczenia gospodarcze i socjalne zostały zaprojektowane z myślą o zapewnieniu po pierwsze bezpieczeństwa obu skarbcom – bankowemu i sejfowemu, a po drugie komfortu pracownikom instytucji. Dla nich powstała kuchnia, jadalnia i pomieszczenia sanitarne.

Na wystrój budynku zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny składają się elementy secesji, w tym niemieckiego Jugendstilu i secesji wiedeńskiej. Znajdziemy jednak również detale historyzujące, co być może stanowi echo projektu konkursowego, który zakładał pierwotnie neobarokowy wystrój fasady. Historycy sztuki podkreślają jednak, że ważnym osiągnięciem w realizacji gmachu było pojawienie się secesji jednocześnie w rozwiązaniach elewacyjnych, jak i w wytroju wnętrz.

W fasadzie wyraźne cechy secesyjne znajdziemy w dekoracji roślinnej wejścia głównego i wrót bramy wjazdowej, a także w wykroju okien przyziemia oraz okratowań otworów okiennych. We wnętrzu secesję zobaczymy już w przeszklonej ściance między westybulem a halą kasową, a także w oknach loggi otwierających się na halę czy ceramicznej posadzce dekorowanej zielonymi liśćmi klonu. Secesyjne są również dekoracyjne płyciny fryzów w boazerii ścian westybulu z motywami roślinno-geometrycznymi oraz stiukowa okładzina dolnej części holu również z motywami roślinnymi, pomiędzy którymi umieszczono motywy o nieco innej tematyce. Są to męskie głowy nakryte uskrzydlonymi kapeluszami – zapewne przedstawiające boga handlu Merkurego. W dekoracji wnętrz odnajdziemy także motywy geometryczne.

Prace budowlane prowadziła wspomniana już wcześniej firma “Towarzystwo Akcyjne Fr. Martens i Ad. Daab”. Jednak do wykończenia budynku zaangażowano jeszcze 22 firmy branżowe i specjalistyczne. Przekazany do użytku w1906 roku Dom Bankowy Wilhelma Landaua, uważany był za bardzo nowoczesny.

Bank Landaua sprawnie funkcjonował do wybuchu pierwszej wojny światowej, wraz z którą zawitał kryzys. W dwudziestoleciu międzywojennym firma nie odzyskała dawnej świetności i w 1925 roku została postawiona w stan likwidacji. Siedziba banku przeszła na własność Polskiego Banku Przemysłowego S. A., który wkrótce upadł na skutek kryzysu na przełomie lat 20. i 30., choć zarząd jego masy upadłościowej działał do 1939 roku.

W czasie drugiej wojny światowej dawny pałac Mniszchów przez lata będący siedzibą Resursy Kupieciej, zaczął pełnić zupełnie nową funkcję. Zorganizowano w nim Wojskowy Szpital Maltański, na potrzeby którego zaadaptowano także gmach banku. Po ewakuacji szpitala w czasie powstania warszawskiego, pałac został zniszczony, natomiast secesyjny budynek ocalał. Po wojnie ulokowano w nim Stołeczny Ośrodek Propagandy Partyjnej PPR, później PZPR. W tym okresie rozebrano kopułę wieńczącą partię wejściową.

Od 1956 roku dawny bank przejęła warszawska Chorągiew Związku Harcerstwa Polskiego, a już w następnym roku, gmach stał się własnością Ministerstwa Oświaty, które przekazało go w użytkowanie Ośrodkowi Nauczania Języka Rosyjskiego. W latach dziewięćdziesiątych do budynku wprowadził się Francuski Ośrodek Kształcenia i Informacji Kadr, a w1994 roku przeniesiono tu Instytut Francuski. W latach 1995-1996 przeprowadzono prace remontowe, niestety nie przywrócono kopuły oraz partii witrażowych w plafonie nad salą kasową.

Instytut Francuski opuścił gmach i przeprowadził się do nowej siedziby. Przyszłość najcenniejszego i najbardziej autentycznego secesyjnego gmachu w Warszawie wciąż pozostaje nieznana.

***

Zdjęcia współczesne pochodzą z książki: Instytut Francuski w Warszawie : od 1925 do 1990 = Un Institut dans la Ville : L’Institut Français de Varsovie de 1925 à 1990 / [pomysł Dorothea Marciak, Marcin Frybes ; red. pol. wersji Marcin Frybes ; aut. tekstów Maria Pasztor et al. ; red. wersji fr. Dorothea Marciak ; tł. fr. Dorothea Marciak].